Компаниялардың тұрақтылығы мен сенімділігі жеке салалардағы және жалпы экономикадағы іскерлік белсенділіктің өсуінің іргелі факторы. ҚР Ұлттық банкінің нарықтық зерттеуі бойынша Қазақстан экономикасында тұрақты кәсіпорындар негізінен тау-кен өнеркәсібінде (өнеркәсіптегі тұрақты компаниялардың жалпы санының 25,1%-ы), құрылыс (23,8%) және өңдеу өнеркәсібінде (21,7%), деп хабарлайды finprom.kz-ке сілтеме жасаған kazlenta.kz
Бұл ретте ең нашар көрсеткіштер ақпарат және байланыс саласында тіркелді: тұрақты компаниялар жалпы санның 7,8%-ы ғана. Саладағы тағы 62,7% кәсіпорынның жағдайы қалыпты, 29,4%-ның жағдайы ауыр деп бағаланып отыр.
Мәселен, қазақстандық ірі байланыс операторларының бірі «Транстелеком» АҚ күрделі проблемаларды бастан кешіруде. Биылғы жылдың тоғыз айында ғана компанияның таза шығыны 31,5 млрд теңгені құраса, 2021 жылдың сәйкес кезеңінде компания 3,7 млрд теңге таза пайда тапқан. Сонымен қатар, өткен жылдың соңында компанияның меншікті капиталы 35,9 млрд теңгеге жетіп, оның 23,6 млрд теңгесі бөлінбеген пайда болды. Сонымен бірге, қазіргі уақытта 7,9 млрд теңге көлемінде жинақталған шығын есебінен меншікті капитал 4,3 млрд теңгені ғана құрайды.
Небәрі 9 айдың ішінде «Транстелеком» АҚ-ның меншікті капиталы 87,9% азайып, бөлінбеген кіріс жинақталған шығынға қалай айналғаны түсініксіз. Осындай аумалы-төкпелі кезеңде кәсіпорыннан қаражаттың шығуы байқалады. Мәселен, биылғы жылдың басында (17 қаңтар) компания 2016, 2017 және 2018 жылдарға жай акциялар бойынша 2,5 млрд теңге көлемінде дивидендтер төлейтінін хабарлады. Сонымен қатар, биылғы жылдың тамыз айында «Транстелеком» АҚ атқарушы органының мүшелеріне 2021 жылға 536,7 млн теңге көлемінде сыйақы төленгені белгілі болды. Бұл сыйақы мөлшері ҚР-дағы ең жоғарылардың бірі (үздік 20-ға кіреді). Мұндай жоғары сыйақыны жақсы жұмыс істелгені үшін төленді дейін десек, жағдайдың керісінше екенін көріп отырмыз.
Сонымен қатар, биыл компания 36 млрд теңге бағамдық шығынды тіркеді. Бұл валюта бағамы өзгерген кезде және рубль әдеттен тыс күшті болған кезде дата орталықтарын сатып алумен байланысты. «Транстелеком» АҚ айтарлықтай шығындарымен қатар, әсіресе биыл компанияның қарыздарының айтарлықтай өскені байқалады. Мәселен, тек жыл басынан 30 қыркүйекке дейін компанияның қысқа мерзімді міндеттемелері бірден 2 еседен астамға, яғни 51 млрд теңгеден 109,5 млрд теңгеге дейін өсті.
Сауда кредиторлық берешек ең көп өсті: 2,4 есе немесе 45,8 млрд теңге. Сондай-ақ қысқа мерзімді шарттық міндеттемелер (7 млрд теңгеге), сондай-ақ қысқа мерзімді несиелер және ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі (6,5 млрд теңгеге) айтарлықтай өсім көрсетті.
Маңызды мәселе, қысқа мерзімді міндеттемелер енді қысқа мерзімді активтермен жабылмайды. Қысқа мерзімді активтер қысқа мерзімді міндеттемелердің 51%-ын ғана жабады. Яғни, компанияда қарыздарды төлеуде қиындықтар болуы мүмкін, дәлірек айтқанда, олар қазірдің өзінде бар. Мәселен, S&P Global Ratings халықаралық рейтингтік агенттігінің мәліметінше, компания 30 маусымдағы жағдай бойынша ұлттық валюта бағамының төмендеуіне байланысты ішкі нарықта шығарылған 10 млрд теңге сомасындағы облигациялардың шартын бұзған және, сарапшылардың пікірінше, бұзушылық жылдың соңында қайталануы мүмкін.
Жалпы, рейтингтік агенттік өтімділік резервінің шектеулі болуына байланысты қазақстандық байланыс операторы «Транстелеком» АҚ өтімділік көрсеткіштерін барабар емес деп бағалайды. Осыған байланысты сарапшылар «Транстелеком» АҚ рейтингі бойынша болжамды «Тұрақтыдан» «Жағымсызға» қайта қарап, эмитенттің ұзақ мерзімді несие рейтингін «В» деңгейінде растады. Компанияның рейтингінің теріс болжамы төмен өтімділікті көрсетеді, көзден өтімділік арақатынасы шамамен «1x» және шартты бұзу салдарынан қарызды мерзімінен бұрын өтеу ықтимал тәуекелі.
Жалпы, «Транстелеком» АҚ ҚТЖ және басқа да бірнеше ірі тұтынушылардағы кіріс көздерінің жоғары шоғырлануымен сипатталады: он ірі тұтынушы компания кірісінің үштен екі бөлігін құрайды. Компанияның қоғамға және телекоммуникация нарығына айтарлықтай әсері жоқ. Осылайша, S&P деректері бойынша, «Транстелеком» АҚ салыстырмалы түрде аз үлесті, яғни Қазақстандағы телекоммуникация нарығының 4%-ын ғана алады және оның қызметі екі сегментте шоғырланған: магистральды талшықты-оптикалық желілер және IT қызметтерін көрсету. Компанияның интернетке кең жолақты қол жеткізу қызметтері сегментіндегі нарықтық үлесі айтарлықтай аз (6%), компания ұялы байланыстың ірі нарығында ұсынылмайды.
Осылайша, компания қызметінің ықтимал тоқтатылуының өзі телекоммуникация саласы үшін айтарлықтай жағымсыз салдарларға әкелмейді. Жалпы, сала бір жерде құлдырап кетсе де, бұл салада маңызды маңызды жобаларды сақтап қалуға дайын мықты ойыншылар бар. Мәселен, жақында «Транстелеком» АҚ Каспий теңізінің түбіне ТОБЖ төсеу жобасында басқа операторға ауыстырылғаны белгілі болды. Atameken Business мәліметінше, 2022 жылдың 13 қыркүйегінде ЦДИАӨМ басшысы Бағдат Мусин бұл шешімді былайша түсіндірді: «Келісімге қол қойылған күннен бастап «Транстелеком» өз міндеттемелерін орындамады, оған Каспий ТОБЖ-ын AzerTelecom-мен бірге жүргізу құқығы берілді. Бірақ олар кешіктіріп, бұл жұмыс уақытында жасалмағандықтан, үкімет «Транстелекомды» «Қазақтелекомға» ауыстыру туралы шешім қабылдады».