Қазақстан Республикасының Ұлттық баяндамасына сәйкес, жалпы ұлттық парниктік газдар (ПГ) шығарындылары, жалпы ЖЖӨОШ* секторын қоспағанда, 1990 жылдан 2020 жылға дейін барлық жылы 11,2% азайды, ал 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 4,61% төмендеді. ЖЖӨОШ секторын ескере отырып, жалпы ұлттық шығарындылар да төмендеді: тиісінше 8,13% және 3,63%, деп хабарлайды ranking.kz-ке сілтеме жасаған kazlenta.kz
Қазақстандағы парниктік газдардың жалпы ұлттық шығарындыларына ең көп үлесі энергетика саласынан келеді: 2020 жылы оның үлесі 79,52% болды. Екінші орында ауыл шаруашылығы саласы: 11,84%. Жалпы, 2020 жылы Қазақстанда парниктік газдардың жалпы ұлттық шығарындыларының төмендеу үрдісі байқалды. Себептердің бірі COVID-19 пандемиясымен байланысты шектеулер болуы мүмкін.
Энергетикалық қызмет ҚР-да парниктік газдар шығарындыларының негізгі көзі болғандықтан, осы сегменттегі инновациялар мен экожобалар климат пен жалпы экожүйе үшін ең нашар зардаптардың алдын алудың кілті. Қазба отындарынан таза энергияға жаһандық көшу — біздің заманымыздың ең үлкен мәселесі және 2030 жылға дейінгі тұрақты даму күн тәртібіне қол жеткізу үшін, сондай-ақ адамдар мен планета үшін өте маңызды.
Айта кету керек, биылғы 10 айдың қорытындысы бойынша өндірілген электр энергиясының 78,1%-ы көмірмен жұмыс істейтін жылу электр станцияларының (ЖЭС) үлесіне тиеді, ал ЖЭК саласы әлі де елеусізі: жел электр станциялары (ЖЭС) үлесі 2%, күн электр станциялары (КЭС) үлесі 1,8%, биоэнергетика тіпті болмашы ғана.
2020 жылдың желтоқсанында Климаттың өзгеруінің өршіл сын-қатерлеріне арналған саммит барысында президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу мақсатын жариялады. Қазақстан қазірдің өзінде алға қойған мақсаттарға жету үшін қосымша шаралар қабылдауда.
Мәселен, биылғы желтоқсан айында «Самұрық-Қазына» АҚ қордың төмен көміртекті дамыту тұжырымдамасын ұсынды. Стратегиялық мақсат — 2021 жылмен салыстырғанда көміртегі ізін 10% азайту. Ұзақ мерзімді мақсат — қор мен портфельдік компаниялардың 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуі. Тұжырымдамада төмен көміртекті бизнес моделіне көшу жоспары бар.
Жалпы, Қазақстан бойынша 2020 жылы барлық секторлар бойынша парниктік газдар шығарындылары 343,9 млн тоннаны құрады. Көмірқышқыл газы шығарындыларының көлемін тиімді азайту үшін «Самұрық-Қазына» 2021 жылдың қорытындысы бойынша көміртегі ізін анықтады. Қор компаниялары тобының жалпы көміртегі ізі 57,8 млн тонна СО2 құрады. Оның 47 млн тоннасы СО2 тікелей шығарындылары, 10,8 млн тоннасы жанама шығарындылар (қор тұтынатын сатып алынған электр энергиясын өндіру нәтижесінде). Қор портфелі компанияларының тікелей CO2 шығарындыларының елдің жалпы шығарындыларына қосқан үлесі 13,3% деңгейінде бағаланады.
Қор кәсіпорындарының ішінде ең тікелей CO2 шығарындылары (70%) «Самұрық-Энерго»-ға тиесілі, олардың қызметі негізінен көмірмен (86%) жұмыс істейтін электр станцияларында электр энергиясын өндірумен байланысты. Мұнай және газ өнеркәсібінің (ҚазМұнайГаз және QazaqGaz) тікелей CO2 шығарындыларының үлесі 22% құрайды, олардың қызметі де қазбалы отынға бағытталған. Барлық басқа қор компаниялары 8%-дан азды құрайды.
Сонымен бірге көмір мен мұнайдан толық бас тарту ҚР экономикасының құлдырауына әкелуі мүмкін екенін түсіну маңызды, ҚР экономикасындағы энергия мен көміртектің үлесі өте көп. Ал көмір елдегі энергияның негізгі көзі. Жаңартылатын энергияға жылдам көшу энергия қауіпсіздігінің жүйелі проблемаларына әкелуі мүмкін.
Халықаралық ұйымдар көмірсутекті энергия тасымалдаушылардан бас тартуды талап етеді, өйткені олардың жануы парниктік әсер ететін және климаттың өзгеруіне ықпал ететін газдарды шығарады. Бірақ Қазақстанда көмір мен мұнайдан күрт бас тарту күйреуге әкелер еді. Мәселен, республика бойынша 5 моноқала мен 40 мың жұмысшы көмір өнеркәсібіне тәуелді.
Осы ерекшелікті түсіне отырып, «Самұрық-Қазына» декарбонизация жолында дәстүрлі энергия көздерінен күрт бас тартпай, төмен көміртекті технологияларға жүйелі және негізді көшуге сүйенеді. 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу энергия мен экологиялық қауіпсіздік арасындағы теңгерімге негізделуі керек. Сондықтан баламалы энергетика, атап айтқанда, атом энергетикасы Қазақстан экономикасын көмірге тәуелділіктен кезең-кезеңімен шығаруда шешуші рөл атқарады. Сонымен қатар, қордың күш-жігері нақты инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыруға (жаңартылатын энергия көздерін және су электр станцияларын өндіру үлесін ұлғайту, көлікті электрлендіру) және балама салаларда озық тәжірибелер мен технологиялық шешімдерді енгізуге, энергия мен ресурстардың тиімділігін арттыруға, парниктік газдар шығарындыларын басқару технологияларын, инфрақұрылымын дамыту және реттеуге, көміртегі ізін тиімді басқару мәселелеріне де үлкен көңіл бөлінеді