Біз қаржыландырудың жалпы деңгейі мен қарыз қаражатына барабар қолжетімділік экономикалық өсудің негізгі драйвері екендігі туралы жазып келеміз. Атап айтқанда, ҚНРДА күрделі сыртқы экономикалық жағдайларға қарамастан, банктік несиелеудің азаймағанын атап өтті. Мәселен, биылғы 9 айда экономикаға берілген несие 14,1% өсіп, 21,1 трлн теңгеге дейін, оның ішінде кәсіпкерлік субъектілеріне берілген несиелер 5,2% өсіп, 8,9 трлн теңгеге дейін, оның ішінде ШОБ субъектілеріне — 6,8% өсіп, 5,6 трлн теңгеге жеткен, деп хабарлайды ranking.kz-ке сілтеме жасаған kazlenta.kz
Жалпы, кез келген мемлекетте экономиканы несиелендіру екі негізгі арнадан өтеді: бизнесті несиелендіру бизнесті құруға және кеңейтуге, өндіріс қуаттылығын арттыруға және айналым қаражатын толықтыруға мүмкіндік береді, халыққа берілетін несиелер тауарлар мен қызметтерге тұтынушылық сұранысты ынталандырады. Халық тауарлар мен қызметтерді сатып алады, бұл бизнеске табыс әкеледі және бөлшек сауда айналымын арттырады. Екі жағдайда да экономикалық өсім ынталандырылады. Мұндай экономикалық өсу мен қуатты экономиканың ең танымал мысалы АҚШ.
Сонымен қатар, Қазақстанда жалпы несиелердің ену деңгейі төмен болып қалып отыр. 2020 жылдың салыстырмалы деректері бойынша, өнеркәсіп өндірісі жоғары елдерде несиелердің жалпы деңгейі елдің ІЖӨ-нен айтарлықтай асып кеткенін атап өту қиын емес. Дүние жүзіндегі күшті он елдің экономикасы бойынша үй шаруашылықтары мен бизнеске берілетін несиелер портфеліне қарасақ, Данияда 112% және 51% арасында ауытқиды, ал Қытайда 62%–121% аралығында. Қазақстанда бұл арақатынас тиісінше 10% және 16% ғана болды, бұл экономиканың қарыз қаражаттарымен ықтимал жеткіліксіз қаржыландыруын көрсетеді. Қазақстан қолда бар статистикасы бар 155 елдің ішінде тек 119-орынға ие болды, бұл экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес несиелік белсенділіктің өсуінің айтарлықтай әлеуетін көрсетеді.
Сонымен қатар, Қазақстанда тұтынушылық несиелер бойынша несиелер мен ЖІӨ арасындағы корреляция мен арақатынас деңгейі айтарлықтай жоғары екені көңіл аударарлық. Мәселен, 2010-2021жылдары заңды тұлғаларға берілген несиелердің несие портфелінің ІЖӨ-нің корреляциясы небәрі 34%-ға жуық, ал жеке тұлғаларға берілген несиелер мен ІЖӨ шамамен 95%-ды құрады. ІЖӨ мен тұтынушылық несиелер портфелінің корреляциясы бірден 97%-ға жетті. Осы уақыт аралығында берілген тұтыну несиесінің ЖІӨ-ге корреляциясы да (95%) шамамен осындай болды.
Бұл жағдай Қазақстанның өндірісі негізінен шикізаттық саладағы ел болуына байланысты болуы мүмкін. Бұл өндіріс түрі дәстүрлі түрде топаралық қаржыландыруды, шетелдік қаржыландыруды немесе мемлекеттік активтерді тартады. Шындығында, кем дегенде, қазіргі уақытта ІЖӨ мен экономиканың өсуінің ең маңызды факторы халықтың сатып алу қабілеті мен тұтынушылық белсенділігін, оның ішінде жеке тұлғаларды тұтынушылық несиелеу арқылы қолдау.
Тұтыну несиелерінің бөлшек саудаға әсерін және сәйкесінше бөлшек сауданың ІЖӨ өсіміне әсерін қарастыратын болсақ, ұқсас корреляция айқын байқалады. Графиктерден ҚР-дағы қазіргі жағдайды анық байқауға болады. Екі көрсеткіш те толық дерлік тұтынушылық несиелеумен байланыста және корреляцияда өсуде.
Осылайша, қазақстандық несие нарығы бүгін толды деуден тым алыс. Бұл жағдайда реттеуші қабылдаған шектеу шаралары сатып алу қабілетіне, өндіріске, тауар айналымына және тұтастай алғанда экономикалық белсенділікке және ІЖӨ өсу динамикасына теріс әсер етпеуі үшін, әсіресе жаһандық дағдарыс пен елдегі және әлемдегі жалпы күрделі жағдайды ескере отырып банктік несиелендірудегі тәуекелдерді басқаруға мұқият қарау керек.