ҚР Ұлттық банкінің мәліметінше, соңғы бес жылда Қазақстан жыл сайын 20 млрд АҚШ долларынан астам тікелей шетелдік инвестиция (ТШИ) тартты. Тек 2020 жылы ғана, COVID-19 пандемиясына байланысты, инвестиция ағыны жалпы әлем бойынша 35%, ал Қазақстанда 29,8% қысқарып, 17,2 млрд АҚШ долларына дейін азайды, деп хабарлайды finprom.kz-ке сілтеме жасаған kazlenta.kz
Дегенмен, 2021 жылдың өзінде Қазақстанға ТШИ жалпы ағыны 23,8 млрд АҚШ долларына жетті, бұл 2020 жылмен салыстырғанда бірден 38,9% артық. Алайда 2019 жылғы көрсеткішке (24,4 млрд АҚШ доллары) жетуге Қазақстанға 0,6 млрд АҚШ доллары жетпей қалды. Дегенмен, бұл ҚР Сыртқы істер министрлігінің болжамынан да жоғары. Ведомство 2021 жылдың соңына дейін 19 млрд АҚШ долларын тартуды жоспарлаған еді.
2022 жылдың тамызында АҚШ Мемлекеттік департаменті Қазақстандағы инвестициялық ахуалды жоғары бағалап, өз баяндамасында нарықтық экономиканы құрудағы елеулі прогресті атап өтті. Қазақстанға ТШИ ағынының мұндай ұлғаюы экономиканың қалпына келуімен және «корона дағдарысына дейінгі» белсенділікке қайта оралуымен түсіндіріледі.
2022 жылдың қаңтарында Қазақстан 54 елдің, соның ішінде АҚШ, Ұлыбритания, Германия және Жапония азаматтары үшін визасыз режимді қалпына келтірді. Ал өткен жылы кәсіпкерлерге салықты үш жылға дейін кейінге қалдыруға мүмкіндік беретін инвестициялық салық несиесін енгізді.
Мемлекеттік департаменттің сарапшылары ТШИ өсімін, басқалармен қатар, электронды үкімет порталы арқылы кез келген бизнесті онлайн тіркеу және жаңа инвестициялық келісім жасау сияқты бизнесті ашу мен жүргізу процедураларын жеңілдету бойынша қабылданған шаралардың нәтижесі ықпал етті деп санайды. Көптеген процедуралар қазір онлайн режимінде қолжетімді. Бұрын шетелдік инвесторлар келісімшарттар мен лицензиялық мәселелерге жиі шағымданатын.
Шетелдік инвестиция тарту Қазақстан үшін басты басымдықтардың бірі. 2022 жылғы маусымда үкімет 2026 жылға дейінгі жаңа инвестициялық саясатты бекітті, оған сәйкес ҚР қосылған құны жоғары тауарлардың бәсекеге қабілетті өндірісіне инвестиция салумен басқаша жұмыс істемек.
2022 жылы ТШИ көлемі қандай болатыны әлі белгісіз. Бірінші жартыжылдықта бұл көрсеткіш 14,5 млрд АҚШ долларын құрады, бұл бір жыл бұрынғыдан бірден 28,2% артық. Айта кетейік, биылғы көрсеткіштер бірінші тоқсанда да, екінші тоқсанда да былтырғыдан асып түсті.
Бұл ретте елдегі саяси жағдай мәселені қиындатып отыр. Қаңтардағы толқулар, Украинаға қарсы соғыс ашқан Ресеймен кең ауқымды экономикалық байланыстар және одан кейінгі Ресейге қарсы санкциялар Қазақстанға әсер етіп, инвесторларды алаңдатып отыр.
«Кейбір инвесторлар Қазақстанға инвестиция салуға құлықсыз болуы мүмкін, ал басқалары Қазақстанды Ресейде бизнес жүргізуге тартымды балама деп санауы мүмкін», — делінген АҚШ Мемлекеттік департаментінің баяндамасында.
Өз кезегінде ҚР үкіметі Батыстың Ресейге қарсы санкцияларын орындауға дайын екенін білдірді және Батыс инвесторларын Ресейден Қазақстанға көшуге шақырды. Атап айтқанда, 2022 жылдың қыркүйек айының соңында премьер-министр Әлихан Смайылов кейбір шетелдік компаниялардың Қазақстанға көшуге дайын екенін мәлімдеді. «Қазіргі саяси жағдай ұлттық экономикаға кері әсер етіп қана қоймайды. Бүгінгі таңда 50-ге жуық шетелдік компания көрші елдегі өндірісін жауып, өндірісі мен кеңселерін Қазақстанға көшіруге ниет білдірді», — деді Смайылов.
Инвесторлардың алаңдаушылығынан қорыққан президент Қасым-Жомарт Тоқаев ақпан айында да тұрақты және тартымды инвестициялық ахуалды қамтамасыз ететініне уәде берді. Ол үшін экономикадағы монополиялар мен олигополиялардың шектен тыс рөлін тоқтатуға уәде берді. Ал наурыз айында ол жекешелендіруді кеңейту және сыбайлас жемқорлықпен күресу арқылы инвестиция тартуға болатын реформаларды жариялады.
Ескерту: 2021 жылы салалар бойынша тікелей шетелдік инвестициялардың ең көп көлемі өнеркәсіпте, саудада, сондай-ақ қаржы және сақтандыру қызметі, көлік және құрылыс салаларында тіркелді.
Жалпы, салалық құрылымда бұрынғысынша тау-кен өнеркәсібі басым, 2021 жылы барлық ТШИ-нің 40,8%-ын құрады (мұнай және газ өндіру — 28%). Екінші орынды өңдеу өнеркәсібі иеленді: портфельдің 22%-ы. Айтпақшы, жаңа инвестициялық саясатқа сәйкес өңдеу сегменті бәсекеге қабілеттілікті арттырудың негізгі драйверіне айналады.
Ұлттық банктің мәліметінше, 2021 жылы тау-кен өндіру өнеркәсібіндегі ТШИ көлемі 2020 жылмен салыстырғанда 18,4%, өңдеу өнеркәсібінде 68,1%, сауда және автокөлік жөндеуде 47,2%, қаржы және сақтандыру қызметінде 57,2%, көлік-логистика секторында 12,8%, құрылыста 42,6%.
Білім, денсаулық және әлеуметтік қызметтерге, өнерге, ойын-сауық пен демалысқа салынған инвестиция 2020 жылғы 23,2 млн АҚШ доларынан 2021 жылы 8,9 млн АҚШ долларына дейін азайды.